النِکاحُ سُنّتی وَ مَن رَغِبَ عَنهُ ، فَلَیسَ مِنّی: ازدواج سنت(شیوه زندگی) من است و هر کس از آن روی برتابد از امت من نیست. «پیامبر اعظم(ص)»
در فواید ازدواج سالم و مضرات ازدواج ناسالم یا تجرد طولانی مدت در دین مبین اسلام و ادیان دیگر مباحث بسیاری به ظرافت و دقت بیان شده است. آنچه موضوع این مقاله خواهد بود استفاده از این آموزه ها در بیان خلاصه گونه ای از خصوصیات یک ازدواج سالم می باشد. در این زمینه (ازدواج سالم) سؤالهای بسیاری وجود دارد که باید به روشنی پاسخ داده شود: 1. ازدواج سالم چیست؟، 2. چه هنگام شخص از لحاظ روحی، جسمی، عاطفی، روانی و معنوی آماده ازدواج می باشد؟، 3. آیا هر شخص صرفاً با رسیدن به سن بلوغ(سن مشخصی) و یا شرایط خاصی آمادگی ازدواج را پیدا کرده است؟ ، 4. آیا احساس تنهایی و نیاز به یک همدم می تواند شرط لازم یا کافی برای ازدواج باشد؟ 5. آیا هدف از ازدواج فقط رفع نیازهای جنسی است و زن و مرد تکلیفی نسبت به رفع نیازهای دیگر همدیگر ندارند؟ اینها تنها اندکی از هزاران سؤالی است که در هنگام پرداختن به موضوع مهمی همچون ازدواج باید به آنها پرداخته شود. در تمام جوامع علی رغم تفاوتهایی که از نظر میزان اهمیت و ارزش، دوام و استحکام، شیوه انتخاب همسر و آداب ازدواج وجود دارد، خانواده به عنوان مهم ترین نهاد اجتماعی که خشت بنای جامعه را تشکیل می دهد، کانون اصلی حفظ سنتها، ارزشهای اجتماعی، ایجاد و انتقال تمدن در فرهنگ به نسل جدید و شالوده مستحکم مناسبات پایدار اجتماعی و روابط خویشاوندی شناخته شده است. خانواده اولین و بادوامترین عامل اساسی در رشد و تکوین شخصیت آدمی و زمینه ساز رشد جسمانی، اخلاقی، عقلانی، عاطفی و اجتماعی اوست. خانواده سالم و متعادل با عملکردهای وسیع خود به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی انسان کمک می کند و عامل اساسی در پیشگیری از بیماریهای مختلف به ویژه انحرافات و آسیبهای اجتماعی است به طور کلی با توجه به تفاوتهای بسیاری که بین دو فرد(آماده برای ازدواج)از جنبه های مختلف جسمانی ،روانی، عقلی،اجتماعی، فرهنگی و... وجود دارد، دستیابی به دو فرد کاملاً شبیه با ویژگی های یکسان غیر ممکن به نظر می رسد. واقعیت تفاوت بین انسانها از جنبه ای مختلف در این حدیث پیامبر اسلام (ص) منعکس است :«ذخایری در باطن مردم مانند طلا و نقره نهفته است که با یکدیگر متفاوتند.» اهداف و انگیزه های ازدواج و تشکیل خانواده: 1. ایجاد کانون آسایش و آرامش برای زن و مرد ، 2. حفظ عفت و پاکدامنی، 3. دوستی، محبت و عشق، 4. برقراری تعادل در وجود آدمی، تأمین سلامت جسم و روان، رهایی از تنهایی، 5. کمک به رشد و تکامل یکدیگر، 6. داشتن فرزند و یا فرزندانی سالم و شایسته، اینها تنها تعدادی از مهمترین اهداف و انگیزه های تشکیل زندگی هستند که به تنهایی بیان گر میزان تعیین ارزش در انتخاب گزینه های انتخاب همسر مناسب می باشند. خانواده به عنوان یکی از مهم ترین تأسیسات اجتماعی دارای کارکردها و وظایفی است که این کارکردها به دلایل فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی یکسان نیست.مهمترین این کارکردها عبارتند از: 1. همکاری در امور تولیدی و اقتصادی خانواده، 2. همفکری و همکاری در امور مربوط به تغذیه و بهداشت و دیگر کارهای خانه، 3. تکمیل و تکامل زن و شوهر و دیگر اعضای خانواده و کمک به رشد اخلاقی ، اجتماعی و عقلانی یکدیگر، 4. تولید مثل و داشتن فرزند، 5. ارضای تمایلات عاطفی، 6. تأمین امنیت روحی اعضای خانواده، 7. پرورش و آموزش کودکان و نوجوانان. معیارها و ملاحظات مختلف و متنوعی که ممکن است یا می توانند در انتخاب همسر ملاک تصمیم گیری قرار گیرند را می توان به سه دسته تقسیم کرد:الف) فردی، ب) هنجارهای اجتماعی ( منظور آداب و رسومی است که توسط خود مردم تعیین شده و مبنای مذهبی روشنی ندارند)، و ج) مذهبی( که با توجه به مسلمان بودن اکثر جامعه ما ، معیارهای اسلامی مورد نظر می باشد.) از این سه شاید بتوان گفت که منبع اول اگر بدون پشتوانه وحی باشد به تنهایی کارآیی کافی ندارد؛ چرا که انسان در خطر اشتباه، استدلال خام و غلبه احساسات و هواهای نفسانی بر او قرار دارد.از طرفی انسان معمولی جامع تمام تجارب و آگاهی ها نیست و امکان شناخت کامل دیگران برای فرد وجود ندارد.آداب و رسومی که توسط مردم هر دوره و در شرایط مختلف تعیین و به اصطلاح رایج و مد می گردند، هر چند در موارد قابل توجهی مثبت و تسهیل کننده اند، اما می توانند آثار و تبعات منفی بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی به همراه داشته باشند.تغییرات اجتماعی و به تبع آن ایجاد فاصله فکری و نگرشی بین نسل جدید و بزرگسالان، سازگاری نسل جوان و نیازهای آنان را با آداب و رسوم گذشته تا حدی با مشکل مواجه می سازد.حضرت علی(ع) می فرماید: « آداب و رسوم زمان خود را با فشار و زور به فرزندانتان تحمیل نکنید، زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.» داستان جویبر سیاه پوست کوتاه قامت مستمند که به دستور و راهنمایی پیامبر اکرم(ص) با دختری از خانواده ثروتمند و سرشناس قریش ازدواج کرد. در واقع طرد آداب و رسوم قبیله ای و هنجارهای غلط اجتماعی ، بلکه تأکید بر ارزشها و معیارهای انسانی و الهی می باشد. اما منبع سوم یعنی تعالیم اسلام برای تعیین معیارها و ارزشها در زندگی و از جمله ازدواج و انتخاب همسر ، جایگاه و مرجعی اطمینان بخش و کارآمدتر است. اگرچه ایجاد شناخت از طرف مقابل نیاز به گذشت زمان زیادی دارد، ولی به هر صورت برای آغاز ازدواج داشتن شناخت اجمالی از همدیگر لازم است. توجه به اینکه طرف خوش بیان، خوش قیافه، با وضع مادی خوب و تیپ مناسب باشد هیچکدام اصول انتخاب همسر نیست. زندگی امر حیاتی و مقدسی است؛ تجارت نیست که اگر شکست خوردی در تجارت بعدی دقت کنی.اخلاق حسنه عسل زندگی است و صداقت و راستی و حیا و پاکدامنی و تواضع و محبت و... همه بیماریها را از پیکره زندگی پاک و منزه می کند. شش ویژگی شخصیتی که باید در همسر آینده خود به دنبال آن باشید: 1. تعهد به رشد شخصی: تعهد به رشد شخصی به این معناست که نامزد/همسرتان متعهد می شود تا سر حد ممکن برای اینکه همسر بهتری باشد ، بیاموزد.همسرتان مایل است به اشکال مختلف از قبیل: کتاب، نوار، سخنرانی، سمینار و در صورت لزوم مشاوره و روانکاوی کمک و راهنمایی دریافت کند.زیرا غیر ممکن خواهد بود که یک رابطه موفق باشد اگر یکی از طرفین از دریافت راهنمایی و کمک حرفه ای به هنگام لزوم خودداری کند. 2. باز بودن روحی و احساسی: داشتن یک رابطه صمیمی به معنای در یک خانه زندگی کردن و در یک بستر خوابیدن نیست ؛ بلکه به معنای سهیم شدن زن و شوهر در احساسات و عواطف یکدیگر می باشد.بدین معنا که زن و مرد هر دو احساس دارند؛ می دانند درباره خود و دیگران چه احساسی دارند؛ مایل هستند که احساس خود را با همسرشان در میان بگذارند؛ می دانند که چگونه می توانند همسر خود را از احساسات و عواطف خود آگاه گردانند. 3. صداقت: صداقت، درستی و قابل اعتماد بودن از ضروریترین اجزای یک رابطه سالم هستند. صداقت همسرتان به شما این اطمینان را می دهد که می توانید روی او حساب کنید و همین احساس امنیت فوق العاده ای برای شما به ارمغان می آورد. 4. پختگی و مسئولیت پذیری: بسیاری از افراد آمادگی داشتن رابطه جدی را ندارند.ممکن است این افراد حتی بسیار نیز دوست داشتنی باشند ، حتی شما را نیز خیلی دوست داشته باشند ؛ اما چنانچه به سطح مورد قبولی از پختگی و مسئولیت پذیری نرسیده باشند، احساس خواهید کرد بیشتر یک بچه را به فرزند خواندگی گرفته اید تا اینکه « معشوقی» برای خود یافته باشید. 5. اعتماد به نفس بالا: همسرتان تنها به آن میزان که خودش را دوست دارد می تواند شما را دوست داشته باشد.کسی که اعتماد به نفسش پایین است ، برای رسیدن به احساس « خوب» عشق می ورزد، در حالی یک شخص با اعتماد به نفس بالا عشق می ورزد ، زیرا که احساس« خوبی » نسبت به خود دارد. 6. نگرش مثبت به زندگی: طبیعتاً آدم های منفی، روابط منفی و آدم های مثبت ، روابطی مثبت می آفرینند.عشق یک نیروی مثبت است . بدین معنا که در فضایی مثبت رشد می کند و در فضایی منفی پژمرده خواهد شد؛ با توجه به این مسأله اهمیت موضوع ( انتخاب شخصی با نگرش مثبت به عنوان همسر) روشن خواهد شد. ازدواج یک نوع ترکیب دائمی بین دو انسان است که نه تنها سرنوشت زن و مرد بلکه سعادت و شقاوت فرزندان و نسل آینده را تحت تأثیر قرار می دهد.لذا با توجه به تفاوتهای فردی، فرهنگی، تحصیلی و ... هر قدر زمینه های اشتراک و سازگاری بین زن و مرد بیشتر باشد این ترکیب استوارتر و بادوام تر خواهد بود و بر عکس متزلزل تر. بالاخره با توجه به این واقعیت که توانایی فرد در شناخت کامل دیگران و تصمیم گیری کاملاً محدود است ، به نظر منطقی و لازم می رسد که فرد همزمان با تلاش ، مشورت و تحقیق ، از پروردگار استمداد و بر او توکل نماید.همانطور که خداوند متعال به بندگانش می آموزد که از او بخواهند : بارالها! همیشه و به هر جا روم به قدم صدق داخل و به قدم صدق مرا خارج گردان.به من از جانب خودت بصیرت و حجتی روشن که دائم مددکارم باشد عطا فرما.
منابع:
قرآن کریم، سوره روم،آیه 21.
سیف، سوسن؛ تئوری رشد خانواده ، تهران: دانشگاه الزهرا(س)؛ 1368.
قریشی، باقر شریف؛ نظام خانواده در اسلام؛ ترجمه لطیف راشدی؛ تهران: شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی؛ 1377.
یونیسف، پیشرفت ملتها؛ ترجمه زهره قائینی؛ دفتر یونیسف؛ 1373.
یونسکو، آموزش و پرورش برای آینده ؛ ترجمه.
حسینی، سید ابوالقاسم ؛ اصول بهداشت روانی ؛ جلد اول؛ مشهد: دانشگاه فردوسی؛ 1363.
رشیدپور، مجید ؛ مراحل ازدواج در اسلام ؛ تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان؛ 1373.
محسنی، منوچهر؛ مقدمات جامعه شناسی ؛ چاپ دوم؛ تهران: مؤلف، 1366.
طراحی، محمد جواد و کاوه محمد حسین؛ بررسی ازدواج از دیدگاه دانشجویان، 1377.
صافی، احمد، خانواده متعادل ، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 1378.
احدی، ح؛ و بنی جمالی، ش، روانشناسی رشد، مفهوم بنیادی در روانشناسی کودک؛ تهران: چاپ و نشر بنیاد؛ 1368.
هیئت مؤلفان؛ روانشناسی رشد؛ جلد اول؛ تهران: انتشارات سمت، 1378.
موگهی، عبدالرحیم؛ سیمای زن؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم؛ 1373.
دی آنجلیس، باربارا؛ آیا تو آن گمشده ام هستی؟؛ ترجمه هادی ابراهیمی؛ تهران: نسل نواندیش؛ 1384.
سایت مرکز خدمات مشاوره ای صنعت نفت